ویتامین‌های گروه ب محلول در آب هستند و به‌جز ویتامین ب ۱۲ به مقدار قابل‌توجهی در بدن ذخیره نمی‌شوند؛ لذا، برای جلوگیری از ایجاد علائم کمبود این ویتامین‌های ضروری باید از طریق مواد غذایی به اندازۀ کافی دریافت شوند. در ادامه علائم کمبود انواع ویتامین های گروه ب را جداگانه بررسی خواهیم کرد.
ویتامین‌های گروه ب به دلیل شباهت بیوشیمیایی که دارند و همچنین نقش آن‌ها در تولید انرژی در این خانواده قرار گرفته‌اند. هر کدام از این ویتامین‌ها عملکرد و ویژگی‌های مخصوص خود را دارند؛ بنابراین، با توجه به اینکه بدن کدام یک از ویتامین‌های این خانواده را کم دارد، پاسخ این سؤال که علائم کمبود ویتامین ب چیست متفاوت خواهد بود.
ویتامین‌های گروه ب محلول در آب هستند و به‌جز ویتامین ب ۱۲ به مقدار قابل‌توجهی در بدن ذخیره نمی‌شوند؛ لذا، برای جلوگیری از ایجاد علائم کمبود این ویتامین‌های ضروری باید از طریق مواد غذایی به اندازۀ کافی دریافت شوند.
در ادامه علائم کمبود انواع ویتامین‌های گروه ب را جداگانه بررسی خواهیم کرد.
علائم کمبود ویتامین ب ۱ (تیامین)
ویتامین ب ۱ در تولید انرژی، رشد و نمو سلول و عملکرد سلول‌ها نقش دارد. کمبود این ویتامین در سنین نوزادی و شیرخوارگی ممکن است منجر به عوارض جبران‌ناپذیری شود. اصلی‌ترین علائم کمبود ویتامین ب ۱ عبارت‌اند از:
بی‌اشتهایی؛
خستگی و خستگی‌پذیری؛
تحریک‌پذیری؛
آسیب سلول‌های عصبی؛
گزگز و احساس سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها؛
تاری دید؛
تهوع و استفراغ؛
هذیان.
علل مختلفی می‌توانند موجب کمبود این ویتامین شوند؛ اما، به‌جز در موارد کمبود شدید ویتامین ب ۱ اغلب این علائم ایجاد نمی‌شوند.
کمبود ویتامین ب ۲ (ریبوفلاوین)
ویتامین ب ۲ در متابولیسم مواد غذایی نقش مهمی دارد که نتیجۀ نهایی آن تولید انرژی است. این ویتامین همچنین در سلامت و عملکرد سلول‌های مخاطی و پوستی نیز نقش دارد. مهم‌ترین علائم کمبود ویتامین خانواده b مربوط به این ویتامین عبارت‌اند از:
ترک گوشۀ دهان؛
ترک‌خوردگی لب‌ها؛
خشکی پوست؛
التهاب پوشش مخاطی دهان؛
زخم‌های دهانی؛
قرمزی و سوزش لب‌ها؛
گلودرد؛
التهاب پوست کیسه بیضه (درماتیت اسکروتوم)؛
خستگی و بی‌حالی؛
حساسیت به نور؛
خارش چشم‌ها.
علائم کمبود ویتامین ب ۳ (نیاسین)
این ویتامین نیز در تولید انرژی نقش دارد و علاوه بر آن در سلامت پوست، مو و سیستم عصبی نیز نقش مهمی دارد. علائم اصلی کمبود ویتامین ب ۳ عبارت‌اند از:
ایجاد بثورات تیره رنگ بر روی قسمت‌هایی از پوست که در معرض نور خورشید است؛
خشکی و خشونت پوست؛
قرمزی زبان؛
خستگی و بی‌حالی؛
استفراغ، یبوست و اسهال؛
ایجاد مشکلات مختلف مرتبط با گردش خون؛
افسردگی؛
سردرد؛
مشکل حافظه؛
توهم.
کمبود شدید ویتامین ب ۳ بیماری پلاگرا را ایجاد می‌کند که می‌تواند حتی به مرگ منجر شود.
علائم کمبود ویتامین ب ۵ (پانتوتئیک اسید)
کمبود این ویتامین نادر است و به همین دلیل این عضو از ویتامین‌های خانواده ب خیلی شناخته شده نیست. این ویتامین در سلامت پوست، تولید انرژی، کلسترول و چربی خون و دستگاه گوارش نقش دارد. علائم کمبود ویتامین ب ۵ عبارت‌اند از:
خستگی؛
افسردگی؛
تحریک‌پذیری؛
درد شکم؛
اختلالات خواب؛
تهوع و استفراغ؛
بی‌حسی؛
گرفتگی عضلات؛
هیپوگلیسمی (افت قند خون) به‌دلیل حساسیت زیاد به انسولین؛
عفونت‌های دستگاه تنفس فوقانی؛
احساس سوزش و گُرگرفتگی در پاها.
علائم کمبود ویتامین ب ۶ (پیریدوکسین)
ویتامین ب ۶ در بیش از ۱۵۰ واکنش آنزیمی نقش دارد. این ویتامین همچنین نقش ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی نیز دارد و درمجموع یک ویتامین مهم محسوب می‌شود. علائم مربوط به کمبود ویتامین ب ۶ عبارت‌اند از:
راش‌های پوستی خارش‌دار و چرب؛
ترک و زخم لب‌ها؛
زخم زبان؛
تغییرات خلق؛
تضعیف سیستم ایمنی؛
خستگی و کمبود انرژی؛
سوزن‌سوزن شدن و درد دست و پاها؛
تشنج؛
افزایش سطح هموسیستئین در خون.
کمبود ویتامین ب ۷ (بیوتین)
ویتامین ب ۷ با نام ویتامین H نیز شناخته می‌شود و نقش‌های مهمی در بدن بر عهده دارد. علائم کمبود ویتامین ب ۷ عبارت‌اند از:
ریزش مو؛
بثورات پوسته‌ریزی‌دهنده و قرمز در اطراف چشم‌ها، بینی، دهان و اندام تناسلی؛
افسردگی؛
خستگی؛
توهم؛
بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن دست و پاها؛
آ تاکسی (از دست دادن کنترل حرکات بدن)؛
تشنج؛
اختلال در سیستم ایمنی؛
افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و قارچی.
علائم کمبود ویتامین ب ۹ (فولات)
ویتامین ب ۹ نقش بسیار مهمی در تولید سلول‌های قرمز خونی، ساخت و تعمیر DNA و تولید انرژی بر عهده دارد علائم اصلی کمبود ویتامین ب ۹ عبارت‌اند از:
کم‌خونی،
رنگ‌پریدگی؛
ضعف؛
خستگی و خستگی‌پذیری (هم به‌علت کم‌خونی و هم به‌علت کمبود ویتامین ب ۹)؛
خاکستری‌شدن موها و از بین رفتن استحکام آن‌ها؛
التهاب و زخم دهانی و زبان؛
مشکلات رشد؛
آسیب اعصاب محیطی.
کمبود ویتامین ب ۱۲ چه علائمی دارد؟
ویتامین ب ۱۲ مانند فولات در ساخت سلول‌های قرمز خونی نقش دارد. علاوه بر آن، این ویتامین در متابولیسم سلولی، عملکرد و سلامت سلول‌های عصبی و ساخت و مراقبت DNA نقش دارد.
نسبت به سایر ویتامین‌های محلول در آب و سایر اعضای خانوادۀ ویتامین‌های ب، این ویتامین در بدن بیشتر ذخیره می‌شود و بنابراین کمبود آن در مدت طولانی‌تری اتفاق می‌افتد. با این حال کمبود این ویتامین شایع است. علائم و خطر کمبود ویتامین ب ۱۲ عبارت‌اند از:
کم‌خونی؛
رنگ‌پریدگی؛
خستگی و خستگی‌پذیری؛
دردناک‌شدن زبان؛
زخم‌ها و ترک‌های لب و دهان؛
یبوست؛
مشکلات بینایی؛
از دست دادن کنترل حرکات بدن و مشکل در راه رفتن؛
مشکلات خلق، افکار، احساسات و رفتار؛
گیجی و مشکلات مربوط به تفکر؛
از دست دادن حافظه؛
تحریک‌پذیری؛
افسردگی؛
جنون.
با توجه به نقش ویتامین ب ۱۲ در حفاظت از سلول‌های عصبی، کمبود این ویتامین موجب آسیب به سلول‌های عصبی می‌شود که در طولانی‌مدت ممکن است آسیب‌های گسترده و جبران‌ناپذیری ایجاد شود.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین‌های ب ۹ و ب ۱۲ علائم و نتایج آزمایشگاهی یکسانی دارند؛ اما باید توجه داشت، درصورتی‌که کم‌خونی به دلیل کمبود ویتامین ب ۱۲ ایجاد شده باشد اما ویتامین ب ۹ مصرف شود کم‌خونی برطرف می‌شود ولی مشکلات مربوط به اعصاب پیشروی خواهند کرد که این مهم‌ترین خطر کمبود ویتامین ب ۱۲ است.
علائم کمبود انواع ویتامین‌های گروه ب
همان طور که دیدیم، همۀ این ویتامین‌ها در تولید انرژی نقش دارند. منابع غذایی ویتامین‌های خانواده ب اغلب مشترک است؛ بنابراین، ممکن است هم‌زمان کمبود چند عضو از خانوادۀ این ویتامین‌ها وجود داشته باشد.
در صورتی که، در فرد اصلی‌ترین علائم کمبود انواع ویتامین های گروه ب؛ یعنی خستگی، بی‌حوصلگی، کمبود انرژی، زخم‌های دهان و گزگزشدن دست و پا وجود داشته باشد، بهتر است از نظر کمبود ویتامین‌های گروه ب بررسی شود.
مکمل‌های ویتامینی مختلفی حاوی یک یا همۀ ویتامین‌های خانوادۀ ب موجود است و با توجه به اینکه این ویتامین‌ها محلول در آب هستند مصرف اضافۀ آن‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کند (مگر در دوزهای خیلی بالا). بنابراین در صورتی که رژیم غذایی محدودی دارید حتماً از این مکمل‌ها استفاده کنید.
