اختلال استرس پس از سانحه، پیامدهایی برای روان انسان است که در پی واقعه‌ای دردناک مانند ترس‌های شدید یا وحشت‌هایی مانند تهدید جسمی، مرگ غیر منتظره یکی از افراد خانواده، یک تصادف، جنگ یا بلایای طبیعی به وجود می‌آید. این اختلال در اثر حوادث و رویدادهایی به وجود می‌آید که تحمل آن فراتر از طاقت و ظرفیت روانی فرد است. حوادثی مانند سیل، زلزله، جنگ و از دست دادن نزدیکان در تصادفات رانندگی و هر رفتار خشونت بار و وحشیانه، باعث استرس پس از سانحه می‌شود که مهم‌ترین ویژگی آن اضطراب دائمی، افسردگی شدید و کلافه شدن از تجربه دوباره حادثه در خواب است.
استرس پس از سانحه یعنی چه؟ احساس غم و ناراحتی پس از این گونه وقایع، امری طبیعی است ولی اگر این غم و اندوه و خشم با گذشت زمان رو به بهبود نرود و همراه با مرور مکرر خاطرات و کابوس‌های شبانه باشد، به آن اختلال استرس پس از سانحه می‌گویند. این احساسات به قدری می‌تواند افزایش یابد و قدرتمند شود که فرد را از ادامه زندگی عادی اش باز دارد. علایم اختلال استرس بعد از سانحه علایم اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند بعد از یک تاخیر چند هفته‌ای یا چند ماهه از یک حادثه شروع شود. بسیاری از افرادی که به این اختلال دچار می‌شوند، احساس غم عمیق، افسردگی، اضطراب، احساس گناه یا عصبانیت می‌کنند. به غیر از این احساسات قابل درک،
۳ نوع عمده علائم دیگر هم وجود دارد.
۱-تکرار کابوس وار حادثه اگر یک حادثه و صحنه دلخراش دایم پیش چشم تان تکرار می‌شود باید بپذیرید که شما یکی از علایم اختلال استرس پس از سانحه را دارید. این علامت ممکن است به صورت تکرار مدام حادثه در ذهن و خیال و حتی در خواب ظاهر شود. این تجربیات ممکن است آن چنان واقعی و طبیعی به نظر برسد که شما احساس کنید واقعا آن حادثه در حال اتفاق افتادن است. شما آن را در ذهن تان می‌بینید اما ممکن است احساساتی مانند ترس و تعریق یا تجربه‌های حواس فیزیکی اعم از شنوایی، بویایی و درد که همراه حادثه بوده است، دوباره احساس و تجربه شود.
۲-دوری گزینی و بی‌تفاوتی دوباره زنده کردن خاطرات یک اتفاق تلخ، ممکن است بسیار افسرده کننده باشد بنابراین ممکن است شما بخواهید به آن‌ها بی‌توجهی کنید به طور مثال خودتان را با سرگرمی، زیاد کار کردن یا حل جدول و معما مشغول کنید. همچنین شما از مکان‌ها و افرادی که باعث به یاد آوردن حادثه می‌شوند، اجتناب می‌ورزید. ممکن است شما خود را به بی‌تفاوتی کامل بزنید و کمتر با دیگران ارتباط برقرار کنید، اما در نتیجه زندگی کردن و کار کردن برای شما سخت تر می‌شود.
۳- در حالت گارد به سر بردن شما ممکن است همیشه در حالت آماده باش به سر ببرید، گویی که منتظر خطر هستید. شما نمی‌توانید احساس آرامش کنید. احساس اضطراب دارید و به سختی به خواب فرو می‌روید. اطرافیان شما می‌بینند که شما بی‌قرار و نا آرام هستید این حالت را گوش به زنگی هم می‌گویند که شما مدام تصور می‌کنید خطری در راه است. علایم دیگر احساس پریشانی، واکنش‌های فیزیکی شدید در زمان یادآوری رویداد مانند تپش قلب سریع، حالت تهوع و گرفتگی عضلانی، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های مورد علاقه در گذشته و نداشتن میل به ادامه زندگی، کاهش تمرکز و توجه، خشمگین شدن و عصبانی شدن بی‌دلیل. همچنین افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، ممکن است تعدادی از انواع مختلف مشکلات خواب را تجربه کنند. اختلالات خواب در اختلال استرس پس از سانحه شامل: بی‌خوابی شبانه، خواب شبانه سبک و نداشتن توانایی در به خواب عمیق رفتن است.
آیا هر فردی بعد از یک حادثه ناگوار دچار اختلال پس از سانحه می‌شود؟
لزوما نه اما تقریبا هر فردی که حادثه ناگواری را تجربه می‌کند، علایم اختلال پس از سانحه را در ماه اول بعد از حادثه تجربه خواهد کرد. هرچند بیشتر افراد پس از چند هفته به آرامی با اتفاقات پیش آمده کنار می‌آیند و علایم استرس به مروردر آن‌ها از بین می‌رود اما همه این گونه نیستند. طبق تحقیقات، حدود یک سوم افراد بعد از حادثه متوجه می‌شوند که علایم اختلال در آن‌ها ادامه پیدا می‌کند و نمی‌توانند با آنچه که اتفاق افتاده است کنار بیایند گویی که راه خلاصی وجود ندارد. علایم استرس پس از سانحه، اگر چه طبیعی است، اما وقتی طولانی شود، به یک مشکل تبدیل می‌شود که به آن بیماری استرس پس از سانحه می‌گویند. درمان اختلال پس از سانحه هدف از درمان اختلال پس از سانحه، کاهش نشانه‌های جسمانی و روانی به منظور بهبود عملکرد روزانه و کمک به فرد برای مقابله با وقایع آغاز کننده این اختلال است.
درمان اختلال پس از سانحه ممکن است
شامل روان درمانی، درمان شناختی-رفتاری، درمان مواجه سازی، گروه درمانی، دارو درمانی یا تلفیقی از این‌ها باشد که به علت حساسیت آن به ذکر توضیحاتی کوتاه درباره این روش‌ها بسنده می‌کنیم. افرادی که با چنین اختلالی روبه رو هستند باید به یک مشاور متخصص روان شناسی بالینی مراجعه کنند. روان درمانی: همه روش‌های روان درمانی موثر در درمان اختلال پس از سانحه روی آن حادثه ناگوار که علائمی را ایجاد کرده است، تمرکز می‌کنند نه روی زندگی گذشته بیمار. شما نمی‌توانید آنچه را که اتفاق افتاده است تغییر دهید یا فراموش کنید اما می‌توانید یاد بگیرید طور دیگری درباره آن و درباره زندگی تان فکر کنید. شما باید بتوانید آنچه را که اتفاق افتاده است تا آنجا که ممکن است بدون این که دچار وحشت و اضطراب شوید به خاطر آورید. این درمان‌ها به شما کمک می‌کند حوادث ناگواری را که داشته اید به زبان آورید.
از طریق یادآوری حادثه، غلبه کردن بر آن و برخورد معقول با آن، ذهن تان می‌تواند کار طبیعی اش را که شامل زدودن خاطرات گذشته و پرداختن به کارهای دیگر است انجام دهد. اگر شما بتوانید دوباره احساس امنیت داشته باشید و احساسات تان را کنترل کنید، احتیاج زیادی به دوری گزیدن از آن خاطرات ناگوار ندارید. همچنین شما می‌توانید تنها وقتی به آن‌ها فکر کنید که می‌خواهید، نه آن که آن‌ها به صورت خود به خود به ذهن تان هجوم بیاورند. درمان شناختی – رفتاری: این درمان شامل یادگیری، تشخیص و تغییر الگوهای فکری است که به اصلاح عواطف، احساسات و رفتارهای رنج آور منجر شده است.
درمان شناختی-رفتاری راهی است که به شما کمک می‌کند به گونه دیگری درباره خاطرات نامطلوب تان فکر کنید؛ بنابراین آن‌ها کمتر استرس زا و بیشتر قابل کنترل می‌شوند. معمولا این نوع درمان شامل چند جلسه آرامش بخشی هم می‌باشد. درمان مواجه سازی: نوعی درمان شناختی – رفتاری است که فرد در آن تجارب فاجعه آمیز را دوباره برای خود یادآوری می‌کند یا این که در معرض موضوعات یا موقعیت‌هایی که باعث اضطراب می‌شود، قرار می‌گیرد.
این امر طی روندی کنترل شده و در محیطی ایمن انجام می‌گیرد. درمان مواجه سازی، فرد را در مواجه شدن با ترس هایش کمک می‌کند و به تدریج باعث می‌شود در شرایطی که سابقا ترس آور و اضطراب زا بوده، احساس راحتی کند. این موضوع در درمان اختلال پس از سانحه بسیار موفقیت آمیز بوده است. گروه درمانی: این روش درمان به این خاطر که به فرد اجازه می‌دهد در افکار، ترس‌ها و احساسات افراد دیگری که حوادث فاجعه باری را تجربه کرده اند، مشارکت کند و در جریان قرار بگیرد، مفید است. درمان‌های دارویی: این داروها باید حتما توسط روانپزشک متخصص اعصاب و روان تجویز شوند.
