در برخی از تقویم‌های۱۴۰۱ روزی به نام موسیقی ثبت شده است. آیا می‌دانید که چه روزی است؟ آیا می‌دانید که به نام چه هنرمندی این روز ثبت شده است؟
روز تئاتر، روز سینما، هفته کتابخوانی روزهای فرهنگی هستند که در تقویم ثبت شده است. چند سالی است که کشمکش برای انتخاب روز موسیقی مطرح و سرانجام اعلام شد که ۶ بهمن به نام موسیقی ثبت شده است. روزی که در سایت شورای فرهنگی عمومی کشور به اسم «روز آواها و نواهای ایرانی و بزرگداشت صفی الدین ارموی» نام گرفته است. اگر به سراغ تقویم و سر رسید امسال بروید در تقویم‌های کمی این روز ثبت شده است به عبارت دیگر روز ملی موسیقی به دلیل انتخاب چهره ناآشنا در بین مردم و هنرمندان چندان فراگیر نشده است.
سالروز درگذشت موسیقیدان به نام موسیقی
دوسال است که نام «صفی الدین ارموی» برای روز ملی موسیقی مطرح شد. نامی که کم‌تر به گوش مخاطبان و اهالی هنر آشناست. اما نکته تلخ این روز مصادف بودن با درگذشت این موسیقیدان قرن هفتم است. اما هرچه که هست بعد از ۲۰ سال تلاش برای ثبت موسیقی سرانجام شورای فرهنگ عمومی ۶ بهمن که همزمان با سالمرگ نویسنده دو اثر «ادوار» و «رساله شرفیه» است را به عنوان روز ملی موسیقی تصویب کرد.
داستان از کجا شروع شد؟
تلاش اهالی موسیقی برای ثبت روز موسیقی به سالها قبل برمی‌گردد. ابتدا سالروز تولد ابوالحسن صبا یعنی چهاردهم فروردین را به عنوان روز ملی موسیقی مطرح شد. ۴ آذر همزمان با زادروز فارابی هم یکی دیگر از گزینه‌ها بود که صنف خانه موسیقی و هنرمندان برای روز ملی موسیقی به اجماع رسیدند.
گرچه فارابی نام آشناتری نسبت به صفی الدین ارموی است اما زادروز ابونصر محمد بن محمد فارابی یکی از بزرگترین فلاسفه و دانشمند ایرانی که در موسیقی هم تخصص داشته از سوی شورای فرهنگ عمومی مورد موافقت قرار نگرفت. حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی درباره تلاش خانه موسیقی برای ثبت روز موسیقی گفت: «۲۰ سال پیش درخواست دادیم که تولد فارابی به عنوان روز ملی موسیقی ثبت شود. آن زمان نامه‌ای از سوی خانه موسیقی به شورای فرهنگ عمومی ارائه داده شد که در نهایت این روز تصویب نشد.»
او درباره انتخاب هنرمندان مختلف برای پاسداشت روز موسیقی گفت: «در صدسال اخیر موسیقیدان بزرگی در کشورما بودند، که هرکدام می‌توانند این جایگاه را به خودشان اختصاص بدهند. اما انتخاب هر هنرمند یک سوال را به خود دنبال داشت، چرا فلانی انتخاب نشد؟ یعنی هر هنرمند را انتخاب می‌کردیم این سوال پیش می‌آمد که آیا این انتخاب کامل و جامع است؟»
این سوال‌ها باعث که خانه موسیقی به زادروز محمدرضا شجریان برای روز موسیقی برسند.
روزی برای هنرمند محبوب
مهر سال ۱۳۹۹ همزمان با خاکسپاری محمدرضا شجریان از سوی حمیدرضا نوربخش و برخی هنرمندان پیشنهاد شد که اول مهر روز تولد استاد شجریان به نام روز ملی موسیقی ثبت شود. همان زمان مدیرعامل خانه موسیقی اعلام کرد که این امر نیاز به تصویب شورای فرهنگی عمومی دارد. انتخاب زادروز محمدرضا شجریان که هنرمندی محبوب و شناخته شده‌ای است برای روز ملی موسیقی انتخاب هوشمندانه‌ای محسوب می‌شد. نوربخش درباره روز موسیقی و همزمانی آن با تولد شجریان گفت: «استاد شجریان شخصیت بزرگ و جامعی است که از نظر منزلت، تاثیر، مهارت و دانش، رفتار متمایز شخصیت بزرگی محسوب می‌شوند. معتقدم که این روند برای هیچ فردی در موسیقی اتفاق نیفتاده است. از سوی دیگر هم در بین هنرمندان، نخبه‌گان و هم در بین مردم جایگاه نگاه احترام‌آمیز و بسیار عاشقانه‌ای دارند که این کم‌تر هنرمندی این جایگاه را دارند.»
نوربخش شخصیت چند بعدی استاد شجریان را دلیل این انتخاب دانست: «کاری که استاد شجریان در آواز ایرانی کرد، کاری بسیار بزرگ بود که هیچ هنرمندی نتوانست به این جایگاه برسد. ما خوانندگان بسیاری بزرگی داریم، اما تاثیر استاد شجریان بر آواز ایرانی بسیار گسترده است.»
تسلط بر هنرهای مختلف اعم از خوشنویسی، سازسازی، آهنگسازی و نوازندگی این خواننده و آهنگساز در این انتخاب تاثیر بسیاری داشته است. اما در این میان جایگاه اجتماعی محمدرضا شجریان نقش مهمی در انتخاب این امر داشته است: «او هنرمندی بود که حرف زمانه خود را می‌زد، با مردم بود و مردم را عاشقانه دوست داشت و مردم هم او را عاشقانه دوست داشتند.»
نوربخش به نوای ماندگار «ربنا» اشاره دارد: «استاد شجریان حتی در موسیقی مذهبی هم شهره بود. قاری ممتاز قرآن بود و آثاری در این زمینه ارائه داده است. بیش از ۴۰ سال است که مردم با نوای «ربنا» او افطار می‌کنند و هنوز هم پیوند عمیقی با ربنا دارند. گرچه صدا و سیما خودش را از پخش این کار ارزشمند محروم کرده است، اما مردم همچنان با این نوا خاطره مشترک دارند.»
او این ویژگی‌های شخصیت استاد شجریان را نماد مهم ملی و فرهنگی برای روز موسیقی دانست که در ۱۰۰ سال اخیر نمونه‌ای برای آن وجود نداشته است: «نمونه‌های زیادی را ما بررسی کردیم اما هر اسمی که مطرح می‌شد، نام دیگری مطرح می‌شد. به عبارت دیگر یک چرا مطرح می‌شد. اما زمانی که اسم استاد شجریان مطرح شد به دلیل مواردی که گفته شد و به دلیل جایگاه مردمی به این نتیجه رسیدیم که تولد ایشان می‌تواند به عنوان روز موسیقی ثبت شود.»
سرانجام روز موسیقی چه شد؟
اما با اعلام این خبر هنرمندان زیادی به یاد روز فراموش شده موسیقی افتادند که سالها جای آن در تقویم خالی بود. با اعلام این نام عده‌ای موافق و عده‌ای مخالف بودند. متاسفانه هنرمندان بدون نگاه کلان به موسیقی و نگاه صنفی به جریان موسیقی گزینه‌های زیادی را برای این روز مطرح کردند و چندگانگی بین اهالی موسیقی به وجود آمد. اوایل آذرماه سال ۱۳۹۹ جمعی از هنرمندان به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نامه نوشتند و خواستار ثبت روز ملی موسیقی در ۴ آذرماه به عنوان تولد فارابی شدند. اما در نهایت هنرمندانی که نامشان ذکر شده بود منکر امضا و نامه شدند. آنها عنوان کردند فردی که با آنها برای امضا تماس گرفته بود موضوع دیگری را مطرح کرده بود. این چندگانی بین اهالی موسیقی به ضرر موسیقی تمام شد و در نهایت قرار شد نام صفی الدین ارموی خنیاگر سده هفتم هجری برای این روز مهم ثبت شود. نوربخش درباره تلاش برای ثبت روز موسیقی به نام استاد شجریان گفت: «ما برای ثبت روز اول مهر به عنون روز موسیقی تلاش بسیار کردیم، پافشاری و اصرار کردیم و جلسات متعدد داشتیم، اما سرانجام روز اول مهر برای روز موسیقی تصویب نشد.»
روزی که فراموش نمی‌شود
۶ بهمن یا اول مهر کدام در ذهن مردم می‌ماند؟ متاسفانه اطلاع دقیقی از روز تولد صفی الدین ارموی نیست در نتیجه کسانی که این نام را برای روز موسیقی ملی پیشنهاد دادند از سالروز درگذشت ارموی بهره برده‌اند. اما سالهاست که اول مهر زادروز تولد استاد شجریان بهانه‌ای است که هنرمندان و رسانه‌ها از هنر و نقش محمدرضا شجریان یاد کنند. نوربخش که آواز را نزد محمدرضا شجریان آموخته است به این نکته اشاره دارد که روز اول مهر روز به یادماندنی برای دوستداران موسیقی است. او این نوید را می دهد که خانه موسیقی این روز را به گرامی یاد خواهد کرد: «قطعا ما در این روز برنامه‌هایی از سوی خانه موسیقی خواهیم داشت.»
