از جمله سؤالات رایج در اوایل ماه مبارک رمضان، مسئله طریق اثبات ماه و موضوع نیت روزه‌داری است. فقها پنج راه را برای تشخیص اول هر ماه قمری معین کرده‌اند:
اول ماه به پنج چیز ثابت مىشود:
اول آنکه خود انسان ماه را ببیند.
دوم آنکه عدهاى که از گفته آنان یقین پیدا مىشود بگویند ماه را دیدهایم و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن یقین پیدا شود.
سوم آنکه دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیدهایم.
چهارم آنکه ۳۰ روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت مىشود (البتّه این در صورتى است که اول ماه قبل مطابق همین طرق ثابت شده باشد) و ۳۰ روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن اول ماه شوال ثابت مىشود.
پنجم آنکه حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.
امروزه با وجود افزایش ابزارهای رصد نجومی از یک سو و وجود رسانه‌ها سبب شده راه تشخیص اول ماه و اطلاع از آن تا حد دستیابی به یقین سهل و آسان شود؛ در واقع با وجود متخصصان امر نجوم و رسانه‌ها، افراد نیاز به روش‌های سنتی همچون رصد ماه در بیابان‌ها و یا شمردن روزهای ماه ندارند؛ اطمینان به گزارش‌های کارشناسان رسانه که خود متصل به دفاتر مراجع تقلیدند، انسان را به یقین می‌رساند. از این جهت روزه‌داران گرامی نباید دغدغه‌ای در این باره داشته باشند؛ چه اینکه وسواس نسبت به این امر ممکن است انسان را به تشویش ذهنی سوق دهد و از خیرات و برکات شب اول ماه باز دارد.
نیت روزه‌داری
درباره نیت روزه‌داری نیز به تفکیک دو مرجع بزرگ شیعه یعنی رهبر معظم انقلاب و آیت الله مکارم شیرازی احکامشان را می‌خوانیم:
رهبر معظم انقلاب:
۱۵۵� . لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند یا مثلا بگوید فردا را روزه مىگیرم بلکه همین قدر که براى انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب کارى که روزه را باطل مىکند انجام ندهد، کافى است و براى آن که یقین کند تمام این مدت را روزه بوده، باید مقدارى پیش از اذان صبح و مقدارى هم بعد از مغرب از انجام کارى که روزه را باطل مىکند خوددارى کند.
۱۵۵۱. انسان مىتواند در هر شب از ماه رمضان براى روزه فرداى آن نیت کند. بهتر است که شب اول ماه هم نیت روزه همه ماه را بنماید.
۱۵۵۲. از اول شب ماه رمضان تا اذان صبح، هر وقت نیت روزه فردا را بکند اشکال ندارد.
۱۵۵۴. کسى که پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است، اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند، روزه او صحیح است، چه روزه او واجب باشد چه مستحب، و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمىتواند نیت روزه واجب کند.
۱۵۶۱. اگر نداند یا فراموش کند که ماه رمضان است و پیش از ظهر ملتفت شود، چنانچه کارى که روزه را باطل مىکند انجام نداده باشد، باید نیت کند و روزه او صحیح است و اگر کارى که روزه را باطل مىکند انجام داده باشد، یا بعداز ظهر ملتفت شود که ماه رمضان است، روزه او باطل است ولى باید تا مغرب کارى که روزه را باطل مىکند انجام ندهد و بعد از رمضان هم روزه آن روز را قضا کند.
۱۵۶۷. اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود و از اذان صبح تا آن وقت کارى که روزه را باطل مىکند، انجام نداده باشد، باید نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد و چنانچه بعد از ظهر خوب شود، روزه آن روزه بر او واجب نیست.
آیت‌الله مکارم شیرازی:
مسئله شماره:۱۵۵۰
لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند یا مثلاً بگوید فردا راروزه می‌گیرم بلکه همین قدر که بنا داشته باشد، برای انجام فرمان خداوند… برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تامغرب کاری که روزه را باطل می‌کند انجام ندهد، کافی است و برای آن که یقین کندتمام این مدت را روزه بوده، باید مقداری پیش از اذان صبح و مقداری هم بعد ازمغرب از انجام کاری که روزه را باطل می کند خودداری کند.
مسئله شماره:۱۵۵۱
انسان می‌تواند در هر شب از ماه رمضان برا روزه فردای آن نیت کند بهتر است که شب اول ما هم نیت روزه همه ماه را بنماید.
مسئله شماره:۱۵۵۲
از اول شب ماه رمضان تا اذان صبح، هر وقت نیت روزه فردا را بکنداشکال ندارد.
مسئله شماره:۱۵۵۳
وقت نیت روزه مستحبی از اول شب است تا موقعی که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد که اگر تا این وقت کاری که روزه را باطل می کندانجام نداده باشد و نیت روزه مستحبی کند، روزه او صحیح است.
مسئله شماره:۱۵۵۴
اگر در ماه رمضان نیت را فراموش کند، چنانچه تا قبل از اذان ظهریادش بیاید و فورا نیت کند، و کاری که روزه را باطل می‌کند، انجام نداده باشدروزه اش صحیح است ، اما اگر بعد از ظهر نیت کند، صحیح نیست . کسی که پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است ، اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند، روزه او صحیح است چه روزه او واجب باشد چه مستحب ، و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمی تواند نیت روزه واجب نماید.
