ترخون یا تلخون گیاهی است علفی، پایا، و به شکل بوته که ارتفاع آن گاه تا یک متر می رسد. برگ ها باریک و نوک تیز و به رنگ سبز تیره هستند. برگ های گیاه نیز معطر بوده و رایحه خاصی دارند. قسمت مورد استفاده گیاه برگ و شاخه های جوان و نرم است که هنوز چوبی نشده اند.
مزه ی گیاه تازه کمی تند و سوزاننده می باشد. ترخون از بهترین سبزیجات موثر در کمک به درمان فشارخون بالاست. می‌توان ترخون را به‌صورت تازه بین وعده‌های غذایی و سالاد استفاده کرد. اسانس تند موجود در ترخون، می تواند جایگزین مناسبی برای نمک محسوب شده و مصرف آن به همراه غذا برای بیماران قلبی، افراد مبتلا به فشار خون و رژیم های لاغری توصیه می شود.
ترکیبات مهم: ترخون یکی از منابع مهم شناخته شده ی روتین است. ترخون تازه تا ۳/۰ درصد اسانس دارد که حاوی ۶۰ تا ۷۰ درصد متیل کاویکول و مقداری پارامتوکسی سینامیک آلدهید است. دیگر ترکیبات اسانس شامل آلفاپینن، بتاپینن، کامفن، لیمونن، ژرانیول و اوژنول می باشد.
داروشناختی و اثرات مهم: روتین موجود در ترخون جهت جلوگیری از لخته شدن خون، التهابات، اسپاسم، فشارخون و تصلب شرائین (سفتی جدار رگ ها) موثر است. در آمریکا مدت ها از ترخون برای جلوگیری از تصلب شرائین، فشارخون، دیابت و بروز آلرژی استفاده می شد. مهم ترین اثرات درمانی که در منابع مختلف از ترخون گزارش شده عبارتند از: ضدکرم، ضدنفخ، خواب آور، ادرارآور، خنک کننده، مقوی معده، ضدالتهاب و آماس، مسکن دندان درد، ضدسرطان، قاعده آور و مسهل. همچنین برای درمان درد نیش حشرات و خنثی کردن سم آن ها و نیز برای گاز سگ هار مفید است.
ابن سینا در کتاب قانون راجع به ترخون چنین نوشته است: دارای نیروی مخدر است. رطوبت هوا را برمی چیند و خشک می کند و نوعی سردی دارد که سودمند است. در دهان نگه داشتن آن جهت درمان زخم و جوش درون دهان مفید است. دیر هضم است.
طریقه و میزان مصرف: ترخون را به صورت سبزی تازه و یا خشک مصرف می کنند. نوع تازه آن در حد مصرف غذایی و خشک آن در حد ۱تا۲ قاشق غذاخوری تا سه بار در روز به صورت دم کرده و یا اشکال دیگر بلامانع است.
سمیت و عوارض جانبی: در حد مصرف معمولی خوراکی عارضه جانبی ندارد. از مصرف زیاد ترخون باید خودداری شود زیرا حاوی درصد بالایی استراگول است که می تواند عوارضی به دنبال داشته باشد.
مصرف در دوران بارداری و شیردهی: در یکی از منابع آمریکایی مصرف این سبزی در زنان حامله منع شده است. در هر صورت خانم های حامله باید به مقدار کم و با احتیاط از ترخون استفاده کنند. میزان دقیق مقدار مصرف مجاز خوراکی تازه ترخون در هیچ منبعی ارائه نشده است.
مهم ترین اثرات گزارش شده: آلرژی زا، ضد درد، ضدمیکروب، ضدشکنندگی عروق موئینه، ضدالتهاب، ضدتب، ضداسپاسم، ضدنفخ، ادرارآور، قاعده آور، قارچ کش، خواب آور، مقوی معده، کرم کش، ضدسرطان و اشتهاآور. نکات قابل توجه: ترخون به صورت تازه و خشک جهت طعم و مزه، ادویه جات، ترشی، سالاد، سرکه، سوپ ها، سس ها، به همراه گوشت، ماهی و تخم مرغ در بسیاری از نقاط جهان استفاده می شود. همچنین در شیرینی پزی، عطرسازی و آب های آرایشی از آن استفاده می گردد.
