من یک دهه شصتی هستم؛ نسلی که در اوج فعالیت انجمن‌های مدارس با حضور والدین تحصیل کردیم. خاطرم هست و شاید برای شما هم تداعی شود که عمدتاً اکثر ما دوست داشتیم والدین‌مان بیشتر به مدرسه رفت‌و‌آمد کنند و حتی عضو انجمن مدرسه شوند.
اگر جلسه برگزار می‌شد و نمی‌آمدند، انگار غصه عالم روی دل‌مان می‌نشست. عضویت انجمن کاپ قهرمانی نداشت، اما ما گمان می‌کردیم در نگاه کادر مدرسه اعم از مدیر و معلمان، عزیزتر یا مورد توجه بیشتری هستیم. درست فکر می‌کردیم، اما نه اینکه به صرف حضور در انجمن مورد توجه بیشتر قرار می‌گرفتیم، بلکه دلیل مرتبط‌شدن کادر مدرسه با خانواده‌مان نشانه اهمیت داشتن خودمان نزد والدین هم بود. کادر آموزشی وقتی توجه و اهمیت ما را نزد والدین می‌دیدند، بیشتر توجه می‌کردند و از این فراتر به دلیل حضور مداوم و رفت‌و‌آمد‌های پیاپی والدین به مدرسه این اهمیت به کادر مدرسه منتقل می‌شد و قاعدتاً ما هم درگیر ماجرا می‌شدیم. دقیقاً برای همین بود که اصولاً دانش‌آموزانی که والدین آن‌ها جزو انجمن مدرسه بودند، بچه‌های پویاتری هم داشتند. اگر خاطرتان باشد اصولاً همان بچه‌هایی بیشتر در دفتر مشاوره، مدیر و معلم پرورشی بودند که والدین آن‌ها هم فعال‌تر بودند. هنگام خواندن این متن شاید برخی از شما بگویید انجمن اولیا و مربیان بهانه‌ای است برای دریافت پول و دیگر هیچ! اما واقعیت این است که در دورانی خانه و مدرسه برای دانش‌آموزان به سان یک خانواده بود و واقعیت آن است که برای جلوگیری از گسست تربیتی نسل آینده‌ساز جامعه، خانه و مدرسه باید یک خانواده باشد.
اما متأسفانه باید اقرار کرد برخی انجمن‌ها با فاصله گرفتن از اهداف اولیه خود که توسعه و مشارکت خانواده‌ها و والدین در مدرسه بود و به ارتباط‌گیری مؤثر ختم می‌شد، مسیر خود را به مرور تغییر دادند که البته در این تغییر والدین هم بی‌تقصیر نبودند. فارغ از پیدا کردن کسانی که قصور و تقصیر داشتند، اما شاید بد نباشد والدین، خود برای بازگشت این انجمن‌ها به کارکرد و اهداف اولیه تلاش کنند. مشارکت و پویایی بیشتر و دغدغه‌مندی باعث خواهد شد مدارس و کادر آموزشی و مدیریتی هم احساس مسئولیت بیشتری کنند. در واقع می‌توان گفت حفاظت از مدرسه به ابتکار والدین در ارتباط با معلمان و دانش‌آموزان برمی‌گردد. انجمن اولیا و مربیان مدرسه صرف کمک مالی یا انجام دستورات مدرسه نیست در حالی که طبق قانون ۲۶ وظیفه دارد و می‌تواند بر عملکرد آموزشی، بهداشتی، امنیتی و رفاهی مدرسه نظارت داشته باشد و والدین نیز در عین دلسوزی و تواضع مشکلات را مطرح سازند.
«جوان» در گزارشی میدانی شیوه تعامل و ارتباط مدرسه با والدین را از زبان افراد مختلف اعم از کادر مدیریتی، آموزشی و نیز والدین و اعضای انجمن‌های اولیا و مربیان مورد بررسی قرار داده است.
ابتدا سراغ والدین دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی و مدارس دولتی و غیرانتفاعی رفتیم. برخی معتقدند مدارس غیرانتفاعی در این تعامل موفق‌تر هستند و شاید این موضوع چندان بی‌ارتباط به تغذیه مالی این مدارس نباشد و برخی دیگر مدارس دولتی را موفق می‌دانند، اما می‌توان گفت در واقع این توانایی و میزان اهمیت والدین است که می‌تواند اثرگذار باشد که البته انجمن‌ها تنها یکی از درگاه‌های ورودی مهم در ارتباط‌گیری است.
مدارس در زمینه امور پرورشی با والدین تعامل نمی‌کنند
خانم موحد یک دختر در مقطع متوسطه و یک پسر در پایه اول دبستان دارد. وی اذعان دارد فعالیت چندانی در مدارس ندارد، ولی می‌گوید افرادی که رفت‌و‌آمد معاشرت بیشتری با مدرسه دارند، مدرسه نیز به بچه‌های آن‌ها توجه بیشتری دارد.
وی اضافه می‌کند: من خودم تا به حال عضو انجمن نبوده‌ام، اما تا سال گذشته مشکلی با مدرسه نداشته‌ام تا اینکه به چالش برخوردیم و متأسفانه به دلیل عدم‌تعامل تعارضات دوچندان شد.
وی تجربه حضور در مدارس دولتی و غیردولتی را دارد و اعتقاد دارد مدارس دولتی ارتباط بهتری با دانش‌آموزان و والدین دارند، اما در مدارس غیرانتفاعی سردی و بی‌روحی خاصی حکمفرماست.
خانم موحد بیان می‌کند: متأسفانه در برخی موارد انجمن هم نمی‌تواند در مدرسه اثرگذار باشد چراکه تجربه من ثابت کرده است مدیر مدرسه مشکلات موجود را نمی‌پذیرد و بعضاً مدرسه چندان دنبال موضوعات تربیتی و پرورشی نیست و تمام تلاش آن‌ها روی موضوعات آموزشی است و بسیار مصلحت‌گرایانه رفتار می‌کنند.
هرچه والدین در مدرسه فعال‌تر باشند، مدرسه هم توجه بیشتری به دانش‌آموز دارد
خانم اظهاری یک دختر در پایه متوسطه اول و یک دختر در پایه دبستانی دارد. هر دو در مدرسه دولتی تحصیل می‌کنند. وی عضو انجمن نیست و فعالیت چندانی هم ندارد، اما اثرگذاری انجمن به حدی برای او مشهود است که اعتقاد دارد در سال جدید حتماً فعال‌تر خواهد شد و تلاش می‌کند به عضویت انجمن درآید. خانم اظهاری اعتقاد دارد هر چه والدین در مدارس فعال‌تر باشند، به همان نسبت مدارس هم ارتباط بهتری با والدین و از این فراتر توجه بیشتری هم به دانش‌آموزان خواهند داشت. یکی از گلایه‌های وی از عدم‌ارتباط مؤثر معلمان با والدین است تا جایی که در مثالی توضیح می‌دهد: «به دلیل وابستگی زیاد، سعی کردم دخترم مستقل برای درس خواندن پیش برود و این را با معلم مدرسه در میان گذاشتم و از او خواستم که اگر مشکلی پیش آمد یا افت درسی داشت، با من در میان بگذارد، اما متأسفانه دختر من بعد از چند ماه افت درسی کرد و مدرسه و معلم به هیچ عنوان این موضوع را با ما در میان نگذاشتند و در نهایت مجبور شدم خودم ورود پیدا کنم.»
خانم اظهاری برعکس خانم موحد فکر می‌کند که مدارس غیرانتفاعی توجه بیشتری به دانش‌آموزان و ارتباط مؤثرتری با والدین دارند. او این ادعا را بر اساس شواهد خود از برخورد سایر دوستان و آشنایان در مواجهه با مشکلات و معضلات مختلف مطرح می‌کند و معتقد است: حق تحصیل به صورت عادلانه باید در تمام نقاط کشور در یک سطح باشد و این در حالی است که رشد فزاینده مدارس غیرانتفاعی با هزینه‌های بالا و استفاده از کادر آموزشی قوی‌تر و مدیریت مناسب و تعاملی‌تر باعث شده است ما تصمیم بگیریم ادامه تحصیل بچه‌ها در مدارس غیرانتفاعی باشد.
رضایت والدین از مدارس غیردولتی برای ارتباط‌گیری با والدین
خانم زمانی یک دختر در پایه ششم در مدرسه غیرانتفاعی دارد. او از مادران پویا و فعال است که همواره در جلسات مختلف مدرسه حضور دارد. فوق‌برنامه‌های مدرسه همانند تمامی کلاس‌ها برای او اولویت دارد و خود را موظف به شرکت می‌داند. همین حضور باعث شده است فرزند او با گروه‌های همسال خود ارتباط مؤثرتری داشته باشد. اهمیت ارتباط با مدرسه حتی برای پدر کیمیا هم مشخص است و او نیز خود را موظف به حضور در جلسات مختلف با مدرسه می‌داند و همین باعث می‌شود این اهمیت و نگرانی برای مدرسه نیز پررنگ جلوه کند. مادر کیمیا می‌گوید: نظر من در مورد مدرسه غیردولتی بوده که معتقدم نوع ارتباط‌گیری به نحو عالی است و مدیر و معلمان به راحتی با والدین ارتباط می‌گیرند.
وی در توضیحات خود از لفظ آسوده و راحت استفاده می‌کند و می‌گوید: مدرسه به راحتی و در زمان‌های مختلف با والدین جلسات مشاوره می‌گذارد و هرگز برای انتقال موضوعات چه در فضای مجازی و چه واقعی و حضوری راهی برای ما بسته نبوده است.
خانم زمانی می‌گوید: ابداً اینگونه نبوده که مشکل و معضلی چه در بعد آموزش و چه تربیتی پیگیری نشود، اگر مشکلی بوده چه از جانب ما و چه از جانب مدرسه به نحو عالی منتقل شده است.
وی که رضایت زیادی از کادر آموزشی مدرسه دارد، می‌گوید: انجمن پویا و فعال است و هر ساله به نحو عالی انتخاب اعضا صورت می‌گیرد و رئیس و اعضای انجمن علاوه بر ارتباط دوستانه و صمیمانه با والدین با خود بچه‌ها هم ارتباط دارند و چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی به راحتی دسترسی برای انتقال مشکلات وجود دارد.
خانم زمانی در مورد فعالیت انجمن نیز می‌گوید: نمایندگان انجمن دائماً با مدرسه، مدیر، معاون و معلم‌ها در ارتباط مؤثر هستند که در هر بعدی، هر مشکلی باشد، به راحتی منتقل می‌شود. همچنین جلسات منظم از سوی مدرسه برگزار می‌شود که در این جلسات والدین با مدرسه ارتباط دارند و موضوعات مختلف در ابعاد آموزشی و تربیتی را مطرح می‌کنند.
به صرف کسب تجربه و سابقه وارد انجمن نشوید
خانم اشراقی یک پسر سال آخری متوسطه و یک دختر پایه ششم دارد. او پنج سال سابقه عضویت در انجمن مدرسه دارد که دو سال آخر ریاست انجمن بر عهده او بوده است. وی ارتباط انجمن با مدرسه را عالی ارزیابی می‌کند و می‌گوید: تک‌تک بچه‌ها گویی فرزند خودم هستند و تمامی موارد را بدون کم‌وکاست از طرق مختلف با کادر مدیریتی و آموزشی مدرسه در میان می‌گذارم.
به اعتقاد او مدیر مدرسه اثرگذاری قابل توجهی در ارتباط‌گیری اولیا با مدرسه و بالعکس دارد که میزان توجه او به رفع مشکلات باعث می‌شود مادران و پدران بیشتر به مدرسه رفت‌و‌آمد کنند و مشکلات یک‌به‌یک حل شود.
خانم اشراقی می‌گوید: عضویت در انجمن و فعال بودن کار ساده‌ای است و به لحاظ کمی و کیفی نیز در زندگی اثرگذار بوده است.
او درباره شیوه ارتباط‌گیری با والدین اظهار می‌دارد: ما به بهانه‌های مختلف تشکیل جلسه می‌دهیم و گروه فعالی در فضای مجازی داریم. این ارتباط باعث شده است والدین یک کلاس، در طول سال تحصیلی یک خانواده باشند، حتی خارج از مدرسه بچه‌ها را باهم بیرون می‌بریم و بین خودمان صمیمت ایجاد کرده‌ایم که این صمیمیت باعث شده است هم به بچه‌ها منتقل شود و هم در مدرسه اثرگذاری مثبت داشته باشد؛ صمیمیتی که از طریق مدرسه پیش آمده باعث شده است بچه‌ها دوستان خود را از گروه‌های همسال و همان کسانی که در مدرسه هستند، انتخاب کنند؛ افرادی که خانواده‌های آن‌ها هم ارتباط مؤثری با یکدیگر دارند و نسبت به همه چیز آگاه هستند. وی بار‌ها و بار‌ها در میان گفت‌وگوی خود از خانواده‌ها خواست به صرف یک تجربه به عضویت انجمن درنیایند، بلکه با هدف دلسوزی برای بچه‌ها و مدرسه این واسطه‌گری را قبول کنند.
به اعتقاد اشراقی بسیاری از مدارس فقط ظاهر انجمن را دارند تا فقط بگویند نماینده دارند، در حالی که هیچ فعالیتی که موجب ارتباط مؤثر والدین و مدارس شود، انجام نمی‌دهند. وی این مسئولیت را یک حق‌الناس بر گردن نماینده‌ها می‌داند و بازهم توصیه می‌کند والدین با هدف انتقال مشکلات بین مدارس و والدین وارد انجمن شوند.
خانه و مدرسه جدا از هم نیستند
فاطمه عسگری، مدیر یکی از مدارس غیرانتفاعی منطقه ۱۲ تهران در مورد اثرگذاری فعالیت‌های انجمن بر کیفیت مطلوب مدرسه می‌گوید: هدف از ایجاد انجمن‌ها گره‌گشایی بوده است تا در شرایط خاص، خانواده و مدرسه در جریان موضوعات مختلف قرار بگیرند.
وی با ذکر مثالی توضیح می‌دهد: در برگزاری یکی از مراسم‌ها در جشن میلاد ائمه با تقاضای خانواده‌ها برای شرکت در مراسم مواجه شدیم، مشکلاتی از جمله فضای مطلوب برای برگزاری مراسم داشتیم که هر دو مورد از طریق انجمن حل شد و به برگزاری مراسم شایسته‌ای ختم شد.
به گفته وی، قابلیت انجمن حضور افرادی است که همه یک جنس و یک‌دست هستند و هیچ کس اندازه انجمن نمی‌تواند با آگاهی و اشراف به موضوعات، مسئله را به مدرسه انتقال دهد، در واقع انجمن پیش از مطالبه‌گری، دست کمک به مدرسه است و هیچ حلقه وصلی مؤثرتر از اعضای انجمن برای انتقال مشکلات به مدرسه نیست.
عسگری می‌افزاید: مثال دیگر برگزاری جلسه معارفه پایه‌های مختلف قبل از آغاز سال تحصیلی است. این جلسه هر ساله بین ۲۰ تا ۳۰ شهریور برگزار می‌شود، اما با توجه به اینکه ۴۰ درصد اعلام حضور کردند و ۶۰ درصد به دلیل سفر امکان حضور در جلسه را نداشتند، ما جلسه را به هفته اول مهر موکول کردیم. همین موضوع ساده از طریق انجمن پیگیری شد.
یکی دیگر از مشکلات مورد اشاره از سوی این مدیر مدرسه غیرانتفاعی به معضل مهمی بعد از عبور از شرایط کرونا برمی‌گشت. وی در این باره توضیح داد: بعد از کرونا شرایط دسترسی دانش‌آموزان به اینترنت تغییر کرد که شاید اگر این شرایط پیش نمی‌آمد، چنین دسترسی‌هایی هم فراهم نمی‌شد، اما به هر حال حضور در فضای مجازی باعث شد تا برخی بچه‌ها به اطلاعاتی دست پیدا کنند که ضرورتی به دانستن آن نبود. موضوع در ستاد تربیتی مدرسه مطرح شد و از طریق نماینده‌های انجمن توانستیم به سرمنشأ‌های اصلی برسیم. این معضل مهم جز با همراهی انجمن حل نمی‌شد.
وی در ادامه می‌گوید: پدرومادر‌ها دعوت شدند، همزمان نگران هم بودند، در نهایت برخی خانواده‌ها پذیرفتند و برخی انکار کردند که منتج به عدم‌تحصیل دانش‌آموز مورد نظر در مدرسه شد.
خانم عسگری بیان می‌کند: زمانی که مشکل از طریق انجمن به خانواده منتقل می‌شود، خانواده‌ها با مدرسه همراه‌تر هستند و این همراهی صرف پول نیست بلکه همراهی معنوی و همکاری با کادر مدرسه است.
وی به مثال دیگری در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایط کرونا ما تمهیداتی برای کلاس‌های آنلاین داشتیم و سامانه‌ای طراحی شد، اما شاهد بودیم بچه‌ها تکالیف خود را رأس ساعت تعیین‌شده ارسال نمی‌کردند و این شبهه ایجاد شد که دانش‌آموزان دچار افت شدند، اما از طریق ارتباط انجمن با خانواده‌ها مطلع شدیم ساعت تعیین‌شده برای ارسال تکالیف به دلیل اوج ترافیک اینترنتی امکان ارسال بموقع را فراهم نمی‌کند، در نتیجه ما ساعت ارسال تکالیف را تغییر دادیم. هم مشکل معلم‌ها و هم خانواده‌ها حل شد.
این مدیر مدرسه در توضیح شکل‌گیری انجمن مدرسه تازه تأسیسی که در آن مشغول فعالیت است، توضیح می‌دهد: سال اول هفت نفر در جلسه شرکت کردند، اما بعد از گذشت شش سال، پارسال ۲۰ نفر داوطلب در مدرسه داشتیم و این به دلیل نقش مؤثر و اثرگذاری انتقال موضوعات و مشکلات بود.
به اعتقاد وی، وقتی کادر مدرسه نسبت به موضوعات منتقل‌شده از سوی انجمن ترتیب اثر بدهند، والدین نیز ترغیب به مشارکت می‌شوند، در حالی که در بسیاری از مدارس با ادعای قانونگرایی نسبت به مشکلات موضع منفی می‌گیرند. وی به خانواده‌ها توصیه کرد در انتخاب مدرسه دقت کنند تا علاوه بر اهمیت به ابعاد آموزشی، سبک و سیاق تربیتی و رفتاری هم برای آن‌ها مهم باشد.
به اعتقاد وی، خانه و مدرسه به هیچ عنوان از یکدیگر جدا نیستند و همگونی سبک زندگی میان مدرسه و خانه باید وجود داشته باشد.
وی در پایان خاطر نشان می‌کند: من هم فرزندانم در مدارس دیگر در حال تحصیل هستند و روی سخنم با همه خانواده‌هاست که اگر ما با تواضع از مسئولان مدرسه در جهت اهداف تربیتی خود تقاضایی داشته باشیم، بسیار مؤثرتر از داشتن روحیه مطالبه‌گری خشک و بعضاً طلبکارانه است.
