با کودک پرخاشگرمان چه کنیم؟

 دفعات اول وقتی پسر سه ساله‌ام برای جلب توجه بیشتر و بروز عصبانیت سرش را به درو‌‌‌ دیوار می‌کوبید فکر می‌کردم اتفاقی است، اما ناباورانه می‌دیدم این رفتار‌ها روز به روز افزایش پیدا می‌کند و من مستاصل مانده بودم. مثلا وقتی یک چیزی می‌خواست و ما نمی‌توانستیم  تأمین‌کنیم یا حتی زمانی که تمایل نداشت سرویس بهداشتی برود، عصبانی می‌شد و جیغ و داد می‌کرد و به خودش یا وسایل خانه  آسیب می‌رساند. دیگر کار به جایی کشیده  شده بود که خجالت می‌کشیدم به خانه کسی بروم یا اینکه کسی را به خانه مان دعوت کنم. روز به روز این حالت‌های عصبی‌ پویان بیشتر می‌شد، تا اینکه یکی از دوستانم یک مشاور را معرفی کرد تا پویان را نزد او ببرم. مشاور مهارت‌هایی را به ما آموزش داد تا بتوانیم عصبانیت پویان را کاهش دهیم.

مرضیه مادر پویان در شرایطی این حرف‌ها را می‌زند که وضعیت پرخاشگر بودن پسرش خیلی بهتر شده و تقریبا فراموش شده است. او می‌گوید:« در جاهایی لازم بود بی‌‌توجهی کنم که خودم عصبانی می‌شدم اما در جاهایی هم بهتر بود به فرزندم عشق بیشتری بدهم اما او را محروم می‌کردم. حال به نظر شما چقدر والدین دیگر هستند که نمی‌دانند در برابر خشم و عصبانیت دردسرساز بچه‌ها چه رفتاری باید داشته باشند؟  آیا باید آن را کنترل کنند یا اینکه نادیده بگیرند؟»

معمولا پرخاشگری بچه‌ها به اشکالی چون داد و فریاد زدن، کتک زدن خود یا دیگری، پرت کردن اشیاء یا گریه کردن دیده می‌شود که البته هم فشار عصبی برای خودشان و مراقبانشان دارد. کودکان ممکن است به دلائل مختلف ازجمله جلب محبت و توجه والدین یا اینکه تجربه تلخی داشته اند، دست یه رفتارهای خشن یا فریاد زدن بکنند، در این صورت نقش والدین در تشدید این رفتارها یا کاهش آن برای ختم ماجرا خیلی مهم است. اگر والدین مانند بچه ها شروع به داد و فریاد یا تنبیه و هر رفتار پر تنش دیگر بکنند، قطعا این رفتارها در کودکشان تثبیت شده و در آینده به طور بدتری بروز خواهد کرد.

*روش های عملی آرام سازی کودک پرخاشگر

والدین باید بدانند که بچه ها هنوز راه های کنترل خشم را نمی‌دانند و این وظیفه بزرگترها  است که بتوانند با روش‌های درست و بیان آرامش بخش آنها را آرام کنند. پس اولین نکته این است که پدر و مادر آرامش خود را حفظ کنند و بتوانند رفتار مناسبی با کودک داشته باشند.

سید «محمد متفقی» روان شناس عمومی در این باره  می‌گوید: «برخی از این روش ها برای آرام سازی بچه‌های پرخاشگر عملی و برخی نیز کلامی است. ابتدا به برخی روش های عملی می پردازیم:

۱-اگر بچه‌ها بی‌دلیل و برای بدقلقی ، بداخلاقی و پرخاش می‌کند پدر و مادر می‌توانند سر او را با یک کار آرام بخش گرم کنند مثلا برخی بچه‌ها اوایل صبح که از خواب بیدار می‌شوند، بیخود و بی جهت بدقلقی می‌کنند. اینطور بچه‌ها را می‌توان با اسباب‌بازی هایشان به حمام فرستاد تا هم بازی کنند و هم دوش آب گرم داشته باشند تا بداخلاقی شان کاهش پیدا کند. گاهی نیز می‌توان گل و گلدانی در باغچه یا تراس منزل به دستشان داد تا سرشان با آن گرم شود.

۲-اگر بچه به واسطه یک بازی با دیگری یا با خودش عصبانی است و احساس بدی به او دست داده ، مثلا شما می‌بینید که دندان قروچه می‌کند یا اینکه دست‌هایش را مشت می‌کند و به جایی می‌کوبد، می‌توانید یک خمیر بازی به او بدهید و از او بخواهید که  آن را فشار داده و ورزش بدهد. این روش باعث کاهش خشم و اضطراب بچه‌ها می‌شود.

۳-برای بچه‌ای که به واسطه عصبانیتش شروع به کتک زدن والدین یا مثلا کوبیدن سرش به جایی می‌کند، می‌توانید یک بالش درست کنید و اسم آن بالشت را «بالشت بخشنده» بگذارید و به بچه هم آموزش دهید که هر زمان عصبانی است ، خشمش را روی سر بالشتش خالی کند و او را بزند . این بالشت چون بخشنده است عصبانیت بچه را می‌گیرد و به جایش خوشحالی به او می‌دهد. این روش برای بچه‌ها که به سنی رسیده اند که  درک از این احساسات دارند، مناسب است.

۴-کودکی که به واسطه خشمش وسایل را پرت می‌کند، والدین می توانند یک سری کاغذ باطله در اختیارش قرار دهند و از او بخواهند تا آنها را مچاله کند و در سطل پرتاب کند، این روش هم باعث پرت شدن حواس کودک از عامل ناراحتی و آرامشش می شود.

۵-بچه ای که موقع بی حوصله، بهانه‌گیر و بدقلق است را می‌توان با ماساژ دادن و نوازش یا خواندن کتاب مورد علاقه اش آرام کرد. 

بنابراین همه این راهکارهای عملی باعث می شود که خشم بچه کاهش پیدا کند و تنبیه کردن هیچگاه روش خوبی برای از بین بردن خشم و عصبانیت بچه ها نیست و نتیجه عکس می دهد».

*برخی راهکارهای کلامی

در کتاب «آرام کردن کودک عصبانی» اثر «تریشیا گویر» و ترجمه «مهدی حسنی» آمده است که خود نویسنده دارای ۱۰ فرزند است که هفت تای آنها را به فرزندی گرفته و همه آنها را با روش آموزش در خانه درس داده است. او در موارد متعددی درباره آرام کردن کودک عصبانی به مسائلی اشاره کرده که برخی از آنها شامل این مسائل است. اگر شما به عنوان پدر و مادر فرزند خشمگینی دارید ، می توانید ابتدا فهرستی از مواردی که باعث خشم فرزندتان می‌شود را تهیه کنید، خود این کار باعث توجه والدین به موارد زیادی می‌شود.

یا مثلا هربار که فرزندتان در حال مشاجره با شما است، اندکی تأمل کنید یا او را در آغوش بگیرید و به او نزدیک شوید ، در اغلب موارد این روش باعث آرام سازی بچه‌ها می‌شود. راهکار دیگر با فرزندتان صحبت کنید و از چیزهایی که باعث ناراحتی‌اش می‌شود، فهرستی تهیه کنید و به جای سخنرانی برایش، به حرف‌هایش گوش دهید و شنونده خوبی باشید. گاه حتی خوردن یک غذا باعث خشم بچه شما می‌شود، پس می‌توان این غذا را از برنامه روزانه حذف کرد.

اگر خیلی از این راهکارها را انجام دادید و جواب نگرفتید، فهرستی از موارد خشمگین شدن فرزندتان تهیه کنید و به یک متخصص روانشناس بدهید و با او مشورت کنید.

*پرخاش برای جلب توجه

متفقی همچنین می‌گوید: «گاه پیش می‌آید که فرزند کوچک شما برای جلب توجه دست به کارها یا رفتارهای خشن می‌زند، در این گونه موارد بهترین حالت بی توجهی به او است، حتی اگر دیدید وسایلش را خراب هم کرد، هیچ عکس العملی نشان ندهید یا اگر خودش را کتک زد، اگر در حدی بود که آسیب جدی به او وارد نمی‌کرد که اغلب موارد هم اینگونه است، کاملا خودتان را به ندیدن و نشنیدن بزنید تا خودش آرام شود. بی‌توجهی بهترین راهکار برای ترک رفتار منفی به قصد جلب توجه از سوی بچه‌ها است در غیر اینصورت این رفتار در بزرگسالی هم ممکن است توسط بچه‌ها در قالب رفتارهایی برای خودکشی یا خودزنی ممکن است تکرار شود.

*برخی جملات آرام بخش برای بچه ها

بکار بردن برخی جمله‌ها از سوی والدین در زمانی که بچه هایشان پرخاشگری می‌کنند، می تواند اثر گذار باشد. جملاتی مثل؛ 

«درک می‌کنم که عصبانی بشی»

«متأسفم که این مسئله انقدر باعث ناراحتیت شد. هر وقت دوست داشتی دربارش حرف بزنیم»

«وقتی آنقدر ناراحتی، من هم ناراحت می‌شم، چطوری کمکت کنم؟»

«هر وقت دوست داشتی ، میتونیم درباره علت ناراحتی یا عصبانیت حرف بزنیم. اما با این رفتار ها چیزی درست نمیشه فقط بیشتر ناراحت میشی»

متفقی معتقد است که مخزن عشق بچه‌ها باید همیشه پر باشد، گاه کمبود محبت باعث خیلی از این رفتارهای عصبی و پرخاشگری می‌شود، بچه‌ها را با نوازش‌کردن، در آغوش گرفتن، بوسیدن هر روزه، هدیه دادن، بازی کردن و خلاصه هر توجهی محبتشان را سیراب کنید، حتی اگر یک کار کوچک هم لازم باشد انجام دهید. با آنها بازی کنید یا اگر بزرگتر هستند پای صحبت و درددلشان بنشینید وروابطتان را مستحکم کنید.

وی می‌گوید: «برای تغییر هر رفتار اشتباهی از سوی بچه‌ها نیاز است که اول آن را بشناسید و درک کنید و سپس به تغییر آن دست بزنید. اگر کودک خیلی کوچک است با راهکارهای عملی که مطرح شد و اگر به سن درک شناختی رسیده است، به ثبت وقایع خشن به کمک خودش بپردازید مثل اینکه امروز  چه چیزهایی باعث عصبانیت  و ناراحتیش شده و آنها را در دفتر ثبت کند و سپس دست به تغییر و رفتار جایگزین آن بزند.خانه را مکانی برای آرامش وعشق و محبت بین اعضا بدون خشم و درگیری فراهم کنید و از هر گونه مشاجره  و کشمکش جلوی بچه ها پرهیز کنید.»

در نهایت اینکه رفتارها و مسائل مطرح شده برای آرام کردن عصبانیت بچه‌ها باید بدون خشونت انجام شود تا اثرگذار باشد البته موارد مطرح شده بخشی از راهکارهایی است که می‌توان به طورعملی و کلامی برای بچه‌ها به کار برد. تنبیه و خشونت هیچوقت گزینه خوبی برای آرام کردن بچه‌ها نبوده است اما بالعکس عشق، محبت، هم دردی و احترام کارگشاست. کودک با این رفتارها می‌تواند بر عصبانیت و خشمش چیره شود شما چه کارهایی در هنگام پرخاشگری بچه ها انجام می‌دهید.

زهره سعیدی