دکتر سیدعلیرضا مهدویانی، فوق تخصص آلرژی و عضو انجمن آسم و آلرژی ایران می‌گوید: خیلی از افراد، آلرژی فصلی را جدی نمی‌گیرند و تصور می‌کنند یک حساسیت ساده است که با خوردن یک آنتی‌هیستامین برطرف می‌شود اما واقعیت این است که آلرژی یک بیماری است که اگر درمان نشود، می‌تواند تبعات بدتری داشته باشد.
بسیاری از افراد در فصل‌های مختلف سال به ویژه بهار و پاییز دچار حساسیت می‌شوند و علائمی مثل عطسه‌های مکرر، سرفه، آبریزش بینی، خارش گلو، چشم، داخل گوش، سقف دهان، زبان و خارش‌های پوستی در آنها بروز می‌کند. این علائم اگر برطرف نشوند، می‌توانند به راحتی کیفیت زندگی را کاهش دهند و بدتر از آن ممکن است منجر به بروز بیماری‌های جانبیِ دیگری شوند.
خیلی از افراد این نکته را نمی‌دانند که آلرژی، واکنش سیستم ایمنی بدن است و زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی، ماده‌ای را که معمولاً برای بدن بی‌ضرر است، به اشتباه به عنوان ماده‌ای زیان‌آور و خطرناک شناسایی می‌کند و برای دفاع از بدن علیه آن وارد عمل می‌شود.
بدن انسان به طور معمول در مقابل عوامل مضری مانند ویروس‌ھا و باکتری‌ھا از خود دفاع می‌کند، اما گاھی این دفاع در مقابل مواد بی‌ضرر و بی‌خطری مانند گردوغبار، کپک‌ھا، برخی بوها و گرده گیاھان صورت می‌گیرد. سیستم ایمنی بدن در مقابل این مواد که به آنها آلرژن می‌گویند، واکنش اشتباه نشان می‌دهد و مقدار زیادی پادتن می‌سازد. پادتن هم مانند اسلحه‌ای به این مواد بی‌ضرر حمله می‌کند تا آنھا را از بین ببرد. در این شرایط فرد حالت‌هایی مثل عطسه، آبریزش، خارش و قرمزی پوست و … را تجربه می‌کند.
آلرژی انواع دارد و یکی از مهم‌ترین آنها آلرژی فصلی است که خیلی از مردم آن را ساده می‌گیرند و بی‌توجه به عواقبش از کنار آن عبور می‌کنند. این در حالی است که بی‌توجهی به بیماری‌های آلرژیک و پیگیری نکردن برای بهبود می‌تواند آن را به آسم تبدیل کند یا در کنارش بیماری‌هایی مثل سینوزیت، اختلالات گوش، اختلالات خواب و … نیز ایجاد شود.
همشهری‌آنلاین درباره انواع بیماری‌های آلرژیک، دلایل ابتلای فرد به آلرژی، تفاوت واکنش بدن افراد مختلف به انواع آلرژی، آلرژی در کودکان، تبعات بی‌توجهی به آلرژی و موضوعات دیگر با دکتر سیدعلیرضا مهدویانی، فوق تخصص آلرژی، آسم و ایمونولوژی بالینی و عضو انجمن آسم و آلرژی ایران گفتگویی انجام داده است.
آیا آلرژی سن ابتلا دارد یا خیر؟ خیلی از افراد می‌گویند بعد از ۴۰ سالگی و حتی در دهه پنجم زندگی به آن مبتلا شده‌اند و در بعضی از این افراد شدت بالایی هم دارد. درحالی‌که تا پیش از آن اصلا به چیزی آلرژی نداشته‌اند.
برای پاسخ به این سوال بگذارید برگردیم به تعریف آلرژی. آلرژی، افزایش حساسیت نسبت به عوامل محیطی و خارجی است که ذاتا برای بدن مشکل و ضرری ندارند، اما سیستم ایمنی بدن، آنها را بیگانه تشخیص می‌دهد و علیه آنها به دفاع برمی‌خیزد و چون افزایش پاسخ‌دهی در دوران کودکی بیشتر صورت می‌گیرد، بنابراین علائم آلرژی در کودکان بیشتر مشاهده می‌شود تا بزرگسالان. اما این موضوع به این معنی نیست که فقط کودکان به آلرژی مبتلا می‌شوند. این اتفاق می‌تواند در سنین بزرگسالی و در هر سنی اتفاق بیفتد. حتی در ۴۰ یا ۵۰ سالگی. در هر سنی امکان ابتلا وجود دارد. البته بعضی داروها هم آلرژی‌های دارویی ایجاد می‌کنند و ممکن است با افزایش سن، شدت آلرژی بیشتر شود.
یکی از سوالاتی که به طور مکرر از مخاطبان دریافت می‌کنیم، این است که آیا شدت آلرژی در سنین بالا بیشتر است یا ربطی به سن ندارد؟
این سوال کلا سوال غلطی است. این موضوع بستگی به این دارد که فرد کدام بیماری آلرژیک را داشته باشد. مثلا در مورد آسم کودکان، آسم در دوره کودکی شایع‌تر است اما با افزایش سن ممکن است خاموش شود و ما علائم آن را در سن بزرگسالی نسبت به کودکان کمتر می‌بینیم. آلرژی بهاره یا همان آلرژی فصلیِ بینی از ابتدای کودکی کم است، در سنین ۶ تا ۷ سالگی شروع به افزایش می‌کند و بعد در سنین بزرگسالی آمارش پایین‌تر می‌آید. مثلا آلرژی دارویی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد اما گاهی می‌بینیم که افراد مسن هم براثر خوردن یک دارو ناگهان دچار یک واکنش حاد آلرژیک می‌شوند. البته این مورد موقت است. بنابراین نمی‌توان گفت شدت آلرژی در سنین بزرگسالی بیشتر است. می‌شود گفت بیماری‌های آلرژیک در سنین کودکی نسبت به بزرگسالی بیشتر است.
چرا بدن هر فرد نسبت به آلرژی، واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهد؟
بیماری‌های آلرژیک انواع دارند. بیش‌فعالی یا افزایش حساسیت در هر ارگان بدن که اتفاق بیفتد، ما در آن ارگان یا سیستم با همان آلرژی روبرو می‌شویم. یعنی اگر بیش‌فعالی یا افزایش حساسیت در سیستم تنفسی اتفاق بیفتد، می‌شود آسم، آلرژی بینی و یا ریمیت آلرژیک یا همان آلرژی بهاره. اگر افزایش حساسیت درپوست اتفاق بیفتد می‌شود کهیر و اگزما. و اگر در گوارش اتفاق بیفتد، می‌شود آلرژی غذایی. ممکن است بپرسید که آیا ممکن است یک نفر همه اینها را با هم داشته باشد. جوابش این است که خیر امکان ندارد.
پزشکان همواره به زنان باردار پرهیز غذایی را تاکید می‌کنند اما در بسیاری از موارد می‌بینیم که مادران گلایه دارند که با وجود انجام تمامی پرهیزهای غذایی، کودک‌شان به آلرژی مبتلا شده است. این یعنی مراقبت‌های غذایی در دوران بارداری هیچ تاثیری در عدم انتقال آلرژی از مادر به کودک ندارد؟
آلرژی تحت تاثیر عوامل ژنتیک و عوامل محیطی است و البته عامل غالب، عوامل ژنتیک است. بنابراین این که بتوانیم به زنان باردار بگوییم این کارها و رعایت‌هایی که می‌کنید، حتما نتیجه می‌دهد و کودک‌تان هرگز دچار بیماری‌های آلرژیک نخواهد شد، مطلق نیست و حقیقتا جوابی برایش نداریم. چون ژن‌های متعددی موجب ایجاد آلرژی می‌شوند. اما توصیه این است که تنها کاری که باید برای کاهش بیماری‌های آلرژیک درمورد کودکی که به دنیا خواهد آمد، انجام بدهیم، تغذیه انحصاری کودک با شیر مادر تا سنین ۴ تا ۶ ماهگی است. این موضوع فعلا تنها مورد قطعی و شناخته‌شده است. در مورد پرهیز غذایی هم باید بگویم که هیچ تحقیق علمی وجود ندارد که با اطمینان بگوییم نخوردن فلان خوراکی می‌تواند باعث کاهش آلرژی در کودکی شود که قرار است به دنیا بیاید. البته این اطلاعات متغیر است. ممکن است مثلا در یک مقاله پزشکی تاکید شود که نخوردن بادام زمینی باعث کاهش آلرژی در بچه‌ای می‌شود که به دنیا خواهد آمد اما همان طور که گفتم، متغیر است و قطعیت ندارد.
افزایش آمار آلرژی در کشور را تایید می‌کنید؟ گویا بدون آمار گرفتن هم پیدا است که در مقایسه با چند سال قبل، تعداد افرادی که دچار یکی از انواع بیماری‌های آلرژیک هستند، بیشتر شده است؟
افزایش آمار آلرژی نه تنها در ایران، بلکه در اکثر کشورهای در حال توسعه اتفاق افتاده و دلیل آن، عوامل ژنتیک به اضافه عوامل محیطی است. عوامل محیطی همان سبک و شیوه زندگی امروزی است که ما را دارد از سبک سنتی به سمت زندگیِ صنعتی کشورهای غربی پیش می‌برد. نوع ساختمان‌ها، نوع غذاهایی که مصرف می‌کنیم، جایی که زندگی می‌کنیم، تماس با آلاینده‌های هوا همه اینها باعث افزایش شیوع آلرژی در کشور ما و کشورهای شبیه کشور ما شده است. مواردی که گفتم، حتی می‌تواند باعث تغییراتی در ژنتیک شود که به آن اپی‌ژنتیک (Epigenetics) می‌گویند.
آمار دقیقی از ابتلا به تک‌تک بیماری‌های آلرژیک در کشور ما وجود ندارد اما در رابطه با آسم که یکی از بیماری‌های آلرژیک است، خود وزارت بهداشت تحقیق جامع و موردتاییدی انجام داده که مطابق آن حدود ۹ درصد بالغین و بالای ۱۰ درصد کودکان کشور مبتلا به آسم هستند. اما در مورد دیگر بیماری‌های آلرژیک مثل آلرژی‌های غذایی، آلرژی بینی، کهیر، و آلرژی‌های دارویی متاسفانه آمار دقیقی در دست نداریم اما می‌توانیم حدس بزنیم که حدود ۲۰ درصد از جمعیت کشور دچار یکی از انواع بیماری‌های آلرژیک هستند. البته باز می‌گویم تحقیقی روی این آمار انجام نشده است.
چقدر امکان دارد که آلرژی به آسم یا دیگر بیماری‌های آلرژیک تبدیل شود؟ اگر آلرژی را جدی نگیریم، چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟
آسم، یک سندروم یا نشانگان بالینی است که به صورت سرفه، خس‌خس و تنگی نفس خود را نشان می‌دهد و در سطح پاتوفیزیولوژی به صورت افزایش حساسیت مجاری هوایی خود را نشان می‌دهد و در سطح پاتولوژی به صورت التهاب و اغلب آلرژیک، خود را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر آسم، یکی از انواع بیماری‌های آلرژیک است. البته ما آسم‌های غیر آلرژیک هم داریم. بنابراین خود آلرژی می‌تواند زمینه‌ساز آسم باشد. در رابطه با بعضی از بیماری‌ها مثل آلرژی بهاره یا آلرژی بینی که خیلی از افراد به آن مبتلا هستند و فکر می‌کنند که یک آلرژی بینی ساده دارند، ما معتقدیم که این آلرژی می‌تواند تبدیل به درگیری مجاری تنفسی تحتانی یا همان آسم شود. پس بعضی از بیماری‌های آلرژیک مثل همین آلرژی بهاره اگر مورد بی‌توجهی افراد قرار گیرد و کنترل نشود، می‌تواند تبدیل به آسم در سنین بعدی شود.
اگر تبدیل به آسم نشود، چه تبعات دیگری دارد؟
خیلی از افراد برای درمان آلرژی خود به داروخانه مراجعه می‌کنند و یکی از انواع آنتی‌هیستامین را می‌خرند و ظاهرا هم با خوردن آن خوب می‌شوند اما این را نمی‌دانند که آلرژی بهاره یا آلرژی بینی، یک بیماری است که با خوردن یک قرص برطرف نمی‌شود و باید درمان شود. در غیر این صورت، نه تنها در آینده ممکن است تبدیل به آسم شود، بلکه می‌تواند در کنارش علائم دیگری هم ایجاد شود. مثل سینوزیت، اختلالات گوش، اختلالات خواب و … . این افراد حتما باید به پزشک مراجعه کنند تا عامل ایجاد آلرژی با راهنمایی و کمک پزشک تشخیص داده شود و در جهت رفع آن اقدام کنند.
خیلی از افراد برای درمان آلرژی خود مستقیم نزد فوق تخصص آلرژی می‌روند. بعضی از آنها هم که چندین سال است درگیر آلرژی هستند، اصرار دارند که به انجمن آلرژی مراجعه کنند. کار درست چیست؟ در اولین مرحله باید چه کار کنیم و پیش چه پزشکی برویم؟
ببینید درستش این است که در کشور سیستم ارجاع وجود داشته باشد. مثل کشورهای پیشرفته. یعنی افراد در ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کنند و بعد در صورت تشخیص و صلاحدید پزشک عمومی، پیش متخصص یا فوق تخصص بروند. اما چون در کشور ما سیستم ارجاع وجود ندارد، ممکن است یک بیمار با یک آلرژی ساده خودش تشخیص بدهد که باید برود پیش یک فوق تخصص آلرژی. پس تاکید می‌کنم اصلا لازم نیست فرد از همان ابتدا برود پیش متخصص یا فوق تخصص آلرژی. اول نوع آلرژیش تشخیص داده بشود، بعد معلوم می‌شود که نزد چه تخصصی باید برود. سیستم ارجاع در کشور ما حتی در پایتخت هنوز وجود ندارد و احتمالا همین موضوع افراد را سردرگم می‌کند.
تغییر یا جابجایی فصل آلرژی در فردِ مبتلا امکان‌پذیر است؟ بعضی از افراد ادعا می‌کنند که آلرژی بهاره‌شان خوب شده و حالا مبتلا به آلرژی پاییزه شده‌اند.
این مورد خیلی مشاهده نمی‌شود. مواردش خیلی کم است. البته در پزشکی، هیچ چیزی صفر و یک نیست اما ما بیشتر بیمارانی داریم که می‌گویند با تغییر فصل، مشکلات آلرژی‌شان تشدید می‌شود. معمولا این طور است که آلرژی‌شان در ابتدا فصلی است؛ مثلا آلرژی بهاره دارند، بعد کم‌کم به آلرژی پاییزه دچار می‌شوند و بعد هم تمام طول سال درگیرش می‌شوند.
آلرژی بهاره معمولا به دلیل گرده‌افشانی گیاهان (Pollination) اتفاق می‌افتد. چون عاملش پولن‌ها یا گرده‌های گیاهی هستند، می‌تواند متغیر باشد و فصل‌ها در فرد مبتلا افزایش پیدا کند. یعنی بعضی بیماران آلرژی بینی را اول فقط در فصل بهار دارند، بعد می‌گویند پاییز هم به آن مبتلا می‌شوند و بعد به پزشک مراجعه می‌کنند و می‌گویند در کل سال هم مشکلات آلرژی بینی را دارند. برای همین می‌گوییم که زودتر به پزشک مراجعه کنند. چون آلرژی فصلی می‌تواند کم‌کم به سینوزیت هم تبدیل شود.
