غارها، یکی از شگفتی‌‌های طبیعی دنیا هستند که سالانه تعداد زیادی بازدیدکننده دارند. غار محوطه خالی شده‌‌ای است که در زیرزمین یا داخل کوه‌‌ها بر اساس عوامل طبیعی یا دخالت انسانی به وجود آمده است و مدخلی به دنیای بیرون دارد. اما جدا از اهمیت در زمین شناسی و شناخته شدن به عنوان یکی از ذخایر منابع طبیعی، غارها از زیبایی‌های بی‌حد و وصفی برخوردارند و به عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی شناخته می‌شود. برخی‌ها با شنیدن نام غار به یاد تونل‌های تاریک و بی‌انتهایی می‌افتند که زیستگاه خرس یا خفاش‌هاست. اما در این مطلب شما را با برخی از غارهای زیبایی آشنا می‌کنیم که به عنوان یک جاذبه طبیعی شناخته می‌شوند.
معرفی انواع غار
غارها به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. البته غارهایی که انسان فقط تغییراتی در آنها به وجود آورده هم جزو غارهای طبیعی به حساب می‌آیند.
غارهای مصنوعی ساخته دست بشر هستند. انسان‌ها دلایل مختلفی برای ساخت غارها داشته‌اند. بشر اولیه از آن به عنوان پناهگاه و مسکن اولیه استفاده می‌کرده است. اما به مرور، غارها از محلی برای زندگی، به پناهگاه نظامی یا مکانی برای برگزاری مراسم آئینی و مذهبی تبدیل شدند.
غارهای طبیعی اما داستان دیگری دارند. باد و باران، گرما و امواج دریا همگی جزو عواملی هستند که باعث به وجود آمدن آنها می‌شوند. مثلا در شکل‌گیری و پیدایش غارهای آهکی، باران نقش مهمی ایفا می‌کند. غارهای طبیعی، خود انواع مختلفی دارند که براساس نحوه شکل‌گیری و پیدایش دسته‌بندی شده است. در زیر چند دسته‌بندی را توضیح می‌دهیم:
غارهای آهکی اسید ساخته
این غارها در اثر نفوذ باران‌های اسیدی به ترک‌های پوسته زمین و ترکیب آن با مواد آهکی به وجود آمده است. این مواد ترکیبی به اعماق زمین نفوذ می‌کنند و همین‌طور که با مواد آهکی ترکیب می‌شوند، مجراهایی به وجود می‌آورند. به مرور زمان، این مجراها بزرگتر شده و طی میلیون‌ها سال، غارها را به وجود می‌آورند.
غارهای آهکی تاریخی
غارهای آهکی تاریخی جزو آن دسته از غارهای آهکی هستند که به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط زیستی‌شان، مورد استفاده انسان‌ها بوده و تغییراتی در آنها به دست انسان رخ داده است. معمولا این غارها به سکونت‌گاه یا دژ دفاعی تبدیل شده‌اند. ویژگی این غارها، وجود آب و چشمه در کنارشان است. مانند غارهای کرفتو و هیزج.
غارهای فرسایشی
در پیدایش این غارها، فرسایش نقش اصلی را ایفا می‌کند. این فرسایش می‌تواند ناشی از نیروی باد و حرکت سنگ‌ریزه‌ها یا عوامل دیگر مانند باران و گرمای شدید باشد.
غارهای گدازه‌ای
غارهای گدازه‌ای، دسته‌ای از غارها هستند که مواد مذاب و فعالیت‌های آتش‌فشانی در پیدایش آنها نقش اساسی داشته‌اند.
هرچند آمار دقیق و مستندی از غارهای ایران وجود ندارد، اما بازدید از غار و غارنوردی در ایران طرفداران زیادی دارد. در این بخش، تعدادی از غارهای ایران را به شما معرفی می‌کنیم که هر کدام به دلیلی مشهورند. اکنون که تا حدودی اطلاعاتمان درباره غارها بیشتر شد، نگاهی به ۱۲ غار زیبا، توریستی و مهم در ایران میندازیم. البته غارهای معرفی شده لزوما از لحاظ سختی مانند هم نیستند و ممکن است برخی از غارهای زیر را فقط به گردشگرانی که از تجربه غارنوردی و آمادگی بدنی بالا برخوردارند، توصیه کنیم.
غار نمکدان قشم؛ طویل‌ترین غار نمکی جهان
این غار در استان هرمزگان و جزیره قشم قرار گرفته و از جالبترین غارهای ایران است. غار نمکدان در ۹۰ کیلومتری مرکز شهر و در ارتفاع ۲۳۷ متری سطح دریا واقع شده. نمکدان قشم شامل چندین مسیر است که طولانی‌ترین آن غار نمکدان۳ نام دارد. این غار حدود ۶۴۰۰ متر است و طولانی‌ترین غار نمکی ایران به حساب می‌آید. بدیهی است هر چقدر به عمق بیشتری از غار برسید، نور کمتر می‌شود و در نتیجه برای بازدید از آن به چراغ‌های پرنورتری احتیاج خواهید داشت.
غار نمکدان سه، دریاچه نمکی به عمق ۱ متر دارد که در فاصله ۱۶۰ متری دهانه آن قرار دارد. به علاوه چندین تالار بزرگ و کوچک در آن وجود دارد که اولین آنها در فاصله تقریبی ۷۰۰ متری از ورودی است. غار نمکدان، یک جریان آب دائمی دارد که از غار بیرون می‌ریزد و دریاچه‌ای سفیدرنگ می‌سازد که از دور شبیه برف به نظر می‌رسد. به‌علاوه، نمک این غار خاصیت درمانی دارد و بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای از آن استفاده می‌کنند.
غار بورنیک؛ غاری با دهانه عظیم
این غار در ۱۳۵ کیلومتری تهران و ۶ کیلومتری روستای هرانده است. غار بورنیک بخشی از دره‌ای طویل و پرپیچ و خم است که رودخانه پرآب نمرود از آن می‌گذرد. نام این غار ترکیبی است از «بور» و «نیک» که معنای جای نیک یا محل نیک را می‌رساند. بورنیک، ۳ تالار مجزا دارد و در ارتفاع تقریبی ۱۹۵۰ متر از سطح دریا واقع شده است. غار بورنیک هم از زیباترین غارهای ایران محسوب می‌شود.
بورنیک و تالارهای متعددش می‌توانند خطرناک باشند، چرا که در بخش‌هایی از آن پرتگاه‌هایی با عمق ۲۰ متر پیدا می‌کنید. غار پوشیده از چکنده‌ها و چکیده‌های مخروطی است که شکلی منحصربهفرد به آن می‌دهد. بورنیک را به دهانه عظیمش می‌شناسند و دهلیزهایی که باید خمیده و سینه‌خیز از آنها عبور کنید.
غار سهولان؛ غاری در خشکی و آب
غار آبی سهولان از غارهای شگفت انگیز ایران در استان آذربایجان غربی قرار گرفته، از سطح دریا ۱۷۵۰ متر ارتفاع و ۱۷ کیلومتر تا بوکان و ۴۳ کیلومتر تا مهاباد فاصله دارد. سهولان ترکیب سهول + لان است که به معنی جای خنک است. سهولان دو بخش خشک و آبی دارد که هر کدام ورودی خود را دارند، اما بخش آبی چند برابر بخش خشکی است. در انتهای بخش خشک به چند جزیره می‌رسد که در نتیجه ریزش سقف به وجود آمده‌اند. از آنجایی که کف غار را آب گرفته، سهولان فاقد چکانده است و فقط چکیده دارد. تنها استثنا، چکیده بزرگی است که در یکی از تالارها دیده می‌شود.
یکی از ویژگی‌های این غار شکل چکانده‌های آن است که جلوه‌ای زیبا به غار بخشیده‌اند. متاسفانه با کاهش بارندگی و خشکسالی، میزان آبی که از چکانده‌ها سرازیر می‌شده، بسیار کم شده و به جز چند مورد از آنها، باقی خشک هستند. وجود برجستگی‌هایی در بخش آبی غار به ما نشان می‌دهد که احتمالا پیدایش آن مانند سایر غارهای آهکی نیست.
غار سهولان را دو خطر تهدید می‌کند، اول حفر چاه و تخلیه آب‌های زیرزمینی که ممکن است باعث خشک شدن این غار شود و دوم چراغ‌هایی که برای تسهیل بازدید مردم نصب شده و باعث به وجود آمدن جلبک‌ها شده‌اند. از آنجایی که این غار به یک مقصد گردشگری تبدیل شده، برنامه‌ریزی‌هایی هم برای آسان‌تر کردن بازدید انجام شده، فقط باید مراقب بود که این بازدیدها، آسیبی به غار نزنند.
غار علیصدر؛ طویل‌ترین غار ایران با دو سقف
غار علیصدر هم درست مانند سهولان یک غار آبی است که البته عنوان طولانی ترین غار ایران را هم یدک می‌کشد. این غار نزدیک همدان است و یکی از پربازدیدترین غارهای ایران. علیصدر بیش از ۱۱ هزار متر است و هنگام بازدید از آن، سفری ۲۰۰۰ متری با قایق خواهید داشت. ویژگی اصلی غار به جز چکانده و چکیده‌های زیبا، دو سقفه بودن آن است که غار را منحصربهفرد می‌کند. برای مطالعه بیشتر در مورد این غار، مطلب «علیصدر طولانی‌ترین غار آبی دنیا» را بخوانید.
غار خفاش؛ زیستگاه خفاشان
این غار در ۳ کیلومتری دهلران است و به دلیل هزاران خفاشی که داخل آن زندگی می‌کنند، مشهور است و جزو شگفت انگیزترین غارهای ایران به شمار می‌رود. غار خفاش دهلیزهایی دارد که عمق آنها به ۴۰۰ متر هم می‌رسد. قدمت غار به عصر غارنشینی برمی‌گردد و لایه‌ای از فضولات خفاش کف غار را پوشانده که کشاورزان از آن به عنوان کود استفاده می‌کنند. هنگام غروب، خفاش‌ها دسته دسته از غار خارج می‌شوند و لحظه خروج آنها صحنه وحشتناک و جذابی پدید می‌آورد.
غار قوری قلعه؛ غار چشم‌نواز ایران
این غار در استان کرمانشاه، ۸۷ کیلومتری شهر کرمانشاه و ۲۵ کیلومتری پاوه قرار دارد. نام این غار قوری قلعه یا قلعه گلی است و ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. قوری قلعه به دلیل شکل عجیب و جالب چکنده‌های آن معروف است، هرچند که چکیده‌های بسیاری ندارد. این چکنده‌ها نتیجه افزایش و کاهش تدریجی سطح آب هستند و مشابه آن تا کنون در غارهای دیگر دیده نشده است.
قوری قلعه اکنون دو بخش دارد. بخش اول، تجهیز شده است، نورپردازی دارد و مسیر آن برای بازدید آسان است. این بخش محدودیتی برای بازدید ندارد و همه افراد می‌توانند از آن بازدید کنند. بخش دوم با دری آهنی از بخش اول مجزا شده است. بازدید از این بخش نیازمند داشتن تجهیزات مناسب و سابقه غارنوردی است. اشکالی که سنگ‌های این غار به وجود آوردند بسیار قابل توجه و جذاب و می‌توان گفت قوری قلعه یکی از زیباترین غارهای ایران است.
غار کتله خور؛ غاری سه طبقه و پیچیده
نام کتله خور یا کتل خور از ترکیب کتل به معنی کوه کوتاه و خور به معنی خورشید ساخته شده است. در نتیجه نام این غار، کوه خورشید است. غار کتله خور در زنجان و در ۵ کیلومتری روستای گرماب واقع شده است. پیدا کردن چند گور، استخوان و باقی‌مانده اشیا، اطراف دهانه غار، باعث شده نظریه‌های مختلفی درباره تاریخ و کاربری آن مطرح شود. تاریخچه آن هر چه که باشد، اولین بار در سال ۱۳۳۰، یکی از کوهنوردان پیشکسوت زنجان، آن را کشف کرد.
ورودی غار کوتاه است و باید نشسته از آن عبور کرد، همین سختی ورود به غار هم باعث شد که سالیان سال دست‌نخورده باقی بماند. اما از دهه ۱۳۶۰، دیگر به یکی از مقاصد غارنوردی تبدیل شد و روز‌به‌روز افراد بیشتری درباره آن اطلاع پیدا می‌کردند. غار سه طبقه است که با دهلیزها به هم مرتبط شده‌اند. کتله خور یکی از پیچیده‌ترین غارهای ایران است چرا که ترکیبی از آن چیزی است که در سایر غارها پیدا می‌کنیم.
غار پراو؛ دشوارترین مسیر ستونی
غار پراو در کرمانشاه است و نامش را از کوهی می‌گیرد که درون آن واقع شده. پراو ۳۳۵۷ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و نامش به معنی کوه پرآب است. این غار در زمره غارهای عمودی کشور است و اولین بار در سال ۱۳۵۰ مورد بازدید گروهی از غارنوردان انگلیسی قرار گرفت. در سال ۱۳۷۰ هم کانون کوهنوردان استان کرمانشاه موفق شد این غار را تا انتها بپیماید. این غار هم از غارهای شگفت انگیز ایران است.
پراو ۲۶ حلقه چاه‌غار است که پوشیده از سنگ‌های مختلف هستند. این غار یکی از دشوارترین غارهای ایران برای غارنوردی است و احتیاج به تجهیزات حرفه‌ای، دانش و تجربه غارنوردی دارد و جزو غارهایی نیست که بازدید عمومی داشته باشد.
غار کرفتو؛ بزرگترین غار دستکند
غار کرفتو در ۴۶ کیلومتری تکاب است و علاوه بر ارزش طبیعی، از نظر تاریخی هم به شدت اهمیت دارد. درست زیر دیواره‌ای که به دهانه غار منتهی می‌شود، یک چشمه دائمی قرار دارد. مشخص است که در گذشته از این غار به عنوان دژ تدافعی استفاده می‌شده و افرادی داخل آن زندگی می‌کردند. غار دو بخش دارد، بخش طبیعی و بخش دستکند. غار سه طبقه است و پر از تالارها، دالان‌‌ها و اتاق‌های تو در تو است و هنوز همه بخش‌های آن پیدا نشده است.
غارسنگ‌های زیبا، چکنده‌ها و چکیده‌های شگفت‌انگیز، زیرزمین عظیم، راه‌آب‌های مخوف و کتیبه یونانی طبقه سوم شما را به وجد خواهد آورد و البته نباید فراموش کرد که بیش از ۲ هزار سال پیش، انسان‌هایی می‌زیستند که فقط برای ساخت یکی از اتاق‌های این غار ۲۳۸ متر مکعب سنگ را تراشیده و از غار خارج کرده‌اند، آن هم فقط با ابزار ابتدایی.
غار چال نخجیر؛ غاری کهن‌سال
این غار از دیگر غارهای شگفت انگیز ایران در شهرستان دلیجان است و به دوره سوم زمین‌شناسی تعلق دارد. غار چال نخجیر را در سال ۱۳۶۸ کشف کردند و کوهنوردان تا عمق ۲۰۰۰ متری آن پیش رفته و راه‌های فرعی جدیدی را برای غار کشف کرده‌اند. سنگ‌های این غار کریستالیزه هستند و به گفته برخی در انتهای آن استخر آبی است که با تالارهای مختلف محاصره شده. چکانده‌ها و چکیده‌های غار بسیار زیبا هستند. غار چال نخجیر برای بازدید عموم باز است و بازدید از آن احتیاج به تجهیزات غارنوردی ندارد. مسیرها همه مشخص و نورپردازی انجام شده. راهنمایانی هم هستند که شما را در بازدیدتان همراهی می‌کنند.
غار رود افشان، بهترین غار نزدیک به تهران
در اطراف تهران دست کم ۶۰ غار کوچک و بزرگ وجود دارد که یکی از جذاب‌ترین‌های آن غار رود افشان است. غار رود افشان در ۱۲۰ کیلومتری شرق تهران و روستایی به همین نام واقع شده است. رود افشان یکی از غارهای آهکی کشورمان است که به دلیل دهانه بزرگ با ارتفاع بیست متر و تالارهای جذابش شناخته می‌شود. دسترسی به غار رود افشان نه آسان است و نه دشوار، اما برای گردش و بازدید به دلیل سراشیبی‌های متعددی که دارد کمی چالش برانگیز است. البته در داخل غار تمهیدات مناسبی قرار داده شده است تا گردشگران بتوانند از بخش‌های مختلف غار بازدید کنند و تنها به سلفی گرفتن از دهانه غار بسنده نکنند!
غار یخی چما، منظره‌ای شبیه به قطب جنوب
در استان کهگیلویه و بویراحمد، شهرستان کوهرنگ و اطراف چلگرد یکی از خاص‌ترین و زیباترین غارهای ایران، یعنی غار یخی چما دیده می‌شود. این غار یخی که بر اثر انباشته شدن برف در سالیان دراز تبدیل به یک کوه برفی شده و در تمامی فصول سال ظاهر یخی خود را حفظ می‌کند. صحبت از ظاهر غار شد، بد نیست بدانید که یکی از زیباترین مناظر طبیعی که در ایران می‌توانید تماشا کنید، درست در سقف همین غار وجود دارد. البته دسترسی به غار چما خیلی آسان نیست و همچنین کاوش کامل در آن به افراد مبتدی که تجهیزات کاملی ندارند هرگز توصیه نمی‌شود. غار یخی چما همچنین به عنوان بزرگترین منبع آب شیرین در ایران نیز شناخته می‌شود.
